Song hành với sự phát triển mạnh mẽ, thương mại điện tử cũng là mảnh đất màu mỡ cho đối tượng lợi dụng để kinh doanh, buôn bán hàng giả, hàng cấm, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ, lợi dụng để lừa đảo chiếm đoạt tài sản, tuyên truyền và phổ biến các sản phẩm cấm, sản phẩm xâm phạm đến chủ quyền, an ninh quốc gia.

Các hành vi vi phạm ngày càng tinh vi, khó lường cả về quy mô lẫn địa bàn hoạt động. Để hiểu hơn về công tác ngăn chặn vấn nạn này của cơ quan nhà nước, Thương gia đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Hữu Tuấn, Trưởng phòng Chính sách, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công thương.

Theo báo cáo của Bộ Công Thương, năm 2023, quy mô thị trường thương mại điện tử bán lẻ của Việt Nam đạt 20,5 tỷ USD. Ông hãy chia sẻ thêm về thông tin tăng trưởng ấn tượng này và tiềm năng phát triển của thị trường này trong tương lai sẽ ra sao?

Thương mại điện tử Việt Nam trong những năm qua có sự phát triển mạnh mẽ, trở thành kênh phân phối hiện đại và là một trong những trụ cột quan trọng của nền kinh tế số.

Thực tế, đà tăng trưởng của ngành thương mại điện tử đã bắt đầu từ trước đại dịch với mức tăng trưởng trung bình 25-28%/năm, song trong giai đoạn 2020-2021 có phần chững lại (16-18%/năm). Tuy nhiên trong năm qua, thị trường thương mại điện tử đã có sự tăng trưởng bùng nổ và vươn lên mạnh mẽ.

Theo Sách trắng thương mại điện tử Việt Nam, doanh thu thương mại điện tử bán lẻ tại Việt Nam năm 2023 tăng 25% so với 2022, đạt 20,5 tỷ USD, chiếm 8% doanh thu bán lẻ hàng hoá, dịch vụ tiêu dùng cả nước. Số lượng người mua sắm trực tuyến tại Việt Nam 2023 đã đạt gần 61 triệu người và ước tính mỗi người chi tiêu cho mua sắm 336 USD/năm.

Bên cạnh đó, hạ tầng như logistics, giao hàng chặng cuối, các giải pháp thanh toán không dùng tiền mặt, hạ tầng viễn thông, internet và những công nghệ mới, giải pháp mới trong thương mại điện tử đã được triển khai ở Việt Nam và đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực này hết sức sôi động, cộng hưởng với sức mua có phần tăng mạnh sau đại dịch giúp cho thương mại điện tử Việt Nam có tốc độ tăng trưởng tốt. Theo báo cáo do eMarketer, Việt Nam được xếp vào nhóm 5 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử hàng đầu thế giới.

Theo kế hoạch đề ra, tỷ trọng thương mại điện tử trong tổng mức bán lẻ năm 2025 sẽ đạt 10%. Có thể nói mục tiêu đặt ra này còn khá khiêm tốn. Theo nghiên cứu của Statista, tỷ trọng thương mại điện tử trong tổng mức bán lẻ trung bình của thế giới là 19,4%. Do vậy, thương mại điện tử Việt Nam sẽ còn nhiều dư địa để phát triển.

Năm 2023, việc chống hàng giả, hàng nhái đã được Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số triển khai rất tích cực và quyết liệt. Ông có thể thông tin thêm về công tác này của Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số?

Trong những năm qua, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số đã tham mưu cho Bộ Công Thương và Chính phủ nhiều hoạt động cụ thể để giảm thiểu vấn nạn này nhằm hướng tới việc phát triển thương mại điện tử lành mạnh và bảo vệ người tiêu dùng.

Trong hoạt động xây dựng chính sách, pháp luật, Bộ Công Thương đã trình Chính phủ ban hành nhiều chính sách và quy định quan trọng liên quan tới thương mại điện tử như Nghị định 85/2021/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 52/2013/NĐ-CP ngày 16/5/2013 của Chính phủ về Thương mại điện tử, Nghị định số 17/2022/NĐ-CP và Nghị định số 98/2020/NĐ-CP về quy định xử lý vi phạm hành chính trong thương mại điện tử.

Các văn bản trên đã góp phần tạo môi trường kinh doanh lành mạnh, minh bạch, tăng cường trách nhiệm các bên, tạo niềm tin cho người tiêu dùng, thúc đẩy phát triển thương mại điện tử bền vững.

Trong hoạt động thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm, tính đến hết năm 2021, Bộ Công Thương đã thực hiện kiểm tra gần 3.000 vụ việc (bao gồm hành vi vi phạm về thương mại điện tử và các hành vi lợi dụng thương mại điện tử để kinh doanh hàng hoá nhập lậu, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, hàng giả), xử phạt trên 20 tỷ đồng.

Năm 2022, thực hiện thanh tra, kiểm tra 784 vụ, xử lý 449 vụ, phạt tiền gần 6 tỷ đồng, trị giá hàng hóa gần 11,5 tỷ đồng, chuyển hồ sơ 2 vụ sang cơ quan Cảnh sát điều tra liên quan đến những hành vi vi phạm về thương mại điện tử.

Trong năm 2023, Cục đã thực hiện ban hành 14 văn bản yêu cầu các đơn vị là chủ sở hữu sàn giao dịch thương mại điện tử, website/ứng dụng thương mại điện tử rà soát gỡ bỏ các sản phẩm vi phạm các quy định của pháp luật. Kết quả đã gỡ bỏ 23.359 sản phẩm và chặn 6.254 gian hàng vi phạm.

Trong những năm qua, nhiều vụ việc bán hàng giả/hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trên mạng xã hội nổi cộm đã bị triệt phá như Ansan Cosmetics - TP.HCM (thu giữ 7.678 đơn vị sản phẩm), TS Việt Nam - Hà Nội (thu giữ 14.000 sản phẩm với với tổng trị giá ước tính trên 11 tỷ đồng), Menshop79 – Hà Nội (2.000 sản phẩm có dấu hiệu giả mạo các nhãn hiệu Gucci, Louis Vuitton… giá trị hơn 20 tỷ đồng), chuyển cơ quan điều tra vụ việc Mailystyle ở Hà Nội (thu giữ hơn 126.000 sản phẩm không hóa đơn, chứng từ trị giá trên 20 tỷ đồng)...

Bên cạnh vấn đề hàng giả, nhiều đối tượng còn lợi dụng thương mại điện tử để bán các sản phẩm cấm lưu hành, sản phẩm gắn bản đồ thể hiện sai lệch chủ quyền, biên giới quốc gia như vụ việc đồ chơi có hình “Bản đồ cắm cờ thế giới" có hình lưỡi bò của Trung Quốc, vụ việc đồng 2 AUD có hình “cờ vàng”…

Ngoài ra, Bộ Công Thương đã phối hợp chặt chẽ với Ban chỉ đạo 389 Quốc gia, Bộ Công An, Bộ Y Tế cung cấp thông tin, rà soát và xử lý hàng trăm website, ứng dụng vi phạm mỗi năm. Chuyển hồ sơ Công an xử lý nhiều vụ việc vi phạm có dấu hiệu hình sự để làm rõ và có biện pháp xử lý kịp thời, ngăn chặn nguy cơ gây thiệt hại trên quy mô lớn cho người dân.

Các hình thức sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng nhái ngày càng tinh vi. Hiện nay, tình trạng này đang tồn tại dưới những hình thức nào, thưa ông? Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số có những giải pháp nào đang được triển khai để kiểm soát và ngăn chặn vấn nạn này? Và có những biện pháp cảnh báo nào giúp người tiêu dùng phòng tránh?

Thứ nhất, Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với các đơn vị liên quan trình Chính phủ, lãnh đạo Bộ ban hành các chính sách, pháp luật và sửa đổi, bổ sung Nghị định số 17/2022/NĐ-CP và nghị định 85/2021/NĐ-CP để đảm bảo thị trường kinh doanh được minh bạch và đảm bảo hiệu lực, hiệu quả của công tác quản lý nhà nước và tạo cơ chế thuận lợi trong việc giải quyết khiếu nại, thẩm tra, xác minh và giám định các sản phẩm hàng giả và hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Đặc biệt là vấn đề mới như quản lý thương nhân, tổ chức nước ngoài có website cung cấp dịch vụ thương mại điện tử tại Việt Nam; thương nhân, tổ chức nước ngoài bán hàng hóa trên sàn giao dịch thương mại điện tử Việt Nam; điều kiện tiếp cận thị trường của nhà đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực dịch vụ thương mại điện tử; quản lý hoạt động kinh doanh trên nền tảng mạng xã hội.

Thứ hai, tăng cường phối hợp rà soát, trao đổi và cung cấp thông tin giữa Bộ Công Thương với Bộ Công An, Bộ Tài chính… về các đối tượng lợi dụng các website và ứng dụng thương mại điện tử để kinh doanh hàng giả, hàng cấm để xử lý. Trong đó, cần rà soát theo từ khóa những sản phẩm, vật phẩm bị cấm, các sản phẩm nhạy cảm liên quan tới đường lưỡi bò, cờ ba sọc, các sách báo ấn phẩm, xuất bản phẩm điện tử, phim bị cấm. Lập danh sách đề nghị kiểm tra, xử lý theo quy định.

Thứ ba, đẩy mạnh đào tạo, tập huấn nâng cao năng lực thực thi công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong thương mại điện tử cho các cán bộ Quản lý thị trường. Đặc biệt là các nội dung liên quan tới quy định pháp luật về thương mại điện tử; kiểm soát thông tin trên các sàn, website; kiểm soát kinh doanh trên các nền tảng mạng xã hội.

Thứ tư, tổ chức các hội thảo, hội nghị tuyên truyền, cảnh báo và phổ biến chính sách pháp luật về chống hàng giả và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Cần tuyên truyền để doanh nghiệp cần hiểu và có trách nhiệm bảo vệ, kiểm soát hàng hóa của mình, cố gắng xã hội hóa để toàn dân cùng bảo vệ hàng hóa cho mình, doanh nghiệp cần dần bỏ đi suy nghĩ coi công tác chống hàng giả chỉ là của cơ quan chức năng.

Các sàn thương mại điện tử cần đẩy mạnh công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tăng cường kiểm soát người bán, chất lượng sản phẩm, đánh giá người bán, đánh giá sản phẩm, công khai thông tin đánh giá để người tiêu dùng có thể an tâm lựa chọn và mua sản phẩm phù hợp.

Về phía người tiêu dùng, hãy là người tiêu dùng thông minh, không tiếp tay cho hàng giả hàng nhái và phản ánh, tố giác tới các cơ quan chức năng khi phát hiện các dấu hiệu vi phạm. Tiếp tục thực hiện các lễ ký cam kết “Nói không với hàng giả trong thương mại điện tử”, giải quyết tranh chấp, khiếu nại trực tuyến.

Thứ năm, xây dựng các giải pháp, trang bị công cụ, thiết bị và các hệ cơ sở dữ liệu tập trung các bộ ngành cho phép kết nối, chia sẻ thông tin giữa các bộ ngành trong công tác phát hiện sớm, đấu tranh, ngăn chặn hàng giả trong thương mại điện tử.

Thứ sáu, tiếp tục hoàn thiện, thực hiện tốt các vấn đề pháp lý, quy định pháp luật đối với hoạt động thương mại điện tử trên nền tảng mạng xã hội nhằm tạo ra các cơ chế quản lý hiệu quả.

Cụ thể là kiểm soát, minh bạch thông tin đăng tải và giám sát nội dung trên mạng xã hội; xác thực người dùng trên mạng xã hội có hoạt động thương mại điện tử; thực hiện yêu cầu của cơ quan nhà nước, quản lý thuế đối với hoạt động thương mại điện tử trên mạng xã hội; quản lý hoạt động thương mại điện tử trên mạng xã hội xuyên biên giới; trách nhiệm người nổi tiếng bán hàng.

Trên thực tế, hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ không chỉ bán trên môi trường mạng mà vẫn được bày bán có phần công khai tại các cửa hàng, chợ, trung tâm thương mại.

Thương mại điện tử chỉ là phương thức kinh doanh mới bên cạnh phương thức kinh doanh truyền thống, vấn đề cuối cùng là phải kiểm soát được nguồn gốc xuất xứ của hàng hóa, hàng hóa được sản xuất làm giả ngay tại Việt Nam hay nhập khẩu qua các cửa khẩu, nhập lậu theo đường tiểu ngạch…

Để giải quyết hiệu quả và triệt để, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan bộ ngành liên quan cùng các cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành để kiểm soát hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ ngay tại các cơ sở sản xuất trong nước và tại các cửa khẩu hoặc đấu tranh phát hiện sớm các hành vi vi phạm liên quan tới các vấn đề gian lận thương mại, trốn thuế.

Do vậy, cần quyết liệt và đẩy mạnh triển khai các nhiệm vụ trọng tâm tại “Đề án về chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử đến 2025” đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt theo Quyết định số 319/QĐ-TTg.

Xin cảm ơn ông!