Theo Viện Tài chính Quốc tế (Institute of International Finance - IIF), nợ của nền kinh tế thế giới đã đạt mức cao mới trong nửa đầu năm nay, trong khi tỷ trọng vay nợ trong tổng sản phẩm quốc nội đang tăng trở lại sau gần hai năm sụt giảm.

Tổng nợ - bao gồm các chính phủ, doanh nghiệp và hộ gia đình - đã tăng 10 nghìn tỷ USD lên khoảng 307 nghìn tỷ USD trong 6 tháng tính đến tháng 6, IIF cho biết trong báo cáo giám sát nợ toàn cầu công bố ngày 19/9. Đỉnh điểm nợ toàn cầu trước đó là vào đầu năm 2022, trước khi các ngân hàng trung ương bắt đầu tăng lãi suất mạnh mẽ.

KHÔNG CÒN NHỮNG "BỮA TRƯA MIỄN PHÍ"

Nợ toàn cầu tính theo tỷ lệ GDP, vốn đã giảm do lạm phát cao, đã tăng lên 336% vào tháng 6 năm nay, tăng 2 điểm phần trăm kể từ đầu năm. Nhưng vẫn ở dưới mức cao nhất khoảng 360% trong đại dịch COVID-19.

Nợ gia tăng xảy ra khi lãi suất cao hơn ở hầu hết các quốc gia đẩy chi phí đi vay - yếu tố quyết định chính đến xếp hạng tín dụng quốc gia. Nó cũng xuất hiện khi việc tài trợ cho quá trình chuyển đổi khí hậu gây áp lực lên các chính phủ trong việc tăng cường chi tiêu.

Emre Tiftik, tác giả chính của báo cáo IIF, cho biết: “Mối lo ngại của chúng tôi là các quốc gia sẽ phải phân bổ ngày càng nhiều hơn cho chi phí lãi vay”. “Nó sẽ có tác động lâu dài đối với chi phí tài trợ và động lực nợ của các quốc gia.”

IIF cho biết hơn 80% số nợ bổ sung trong nửa đầu năm đến từ các thị trường phát triển, trong đó Mỹ, Nhật Bản, Anh và Pháp có mức tăng lớn nhất.

Edward Parker, giám đốc điều hành tại Fitch Ratings, cơ quan xếp hạng tín dụng đã hạ bậc xếp hạng của Mỹ hồi đầu năm nay, cho biết: “Lãi suất tăng là rủi ro chính đối với tài chính công và xếp hạng quốc gia, đặc biệt là ở các thị trường phát triển”.

Hóa đơn lãi suất của các thị trường phát triển không đổi về mặt danh nghĩa trong khoảng thời gian từ năm 2007 đến năm 2021, mặc dù mức nợ ngày càng tăng. Parker nói: “Nhưng bữa trưa miễn phí đó đã kết thúc và các khoản thanh toán lãi hiện đang tăng nhanh hơn nợ hoặc doanh thu”.

Theo báo cáo, chi phí lãi vay dự kiến sẽ tiếp tục tăng do ngày càng nhiều nợ được tái cấp vốn và lãi suất vẫn cao hơn để chống lạm phát. Cũng trong ngày 19/9, OECD cảnh báo rằng các ngân hàng trung ương nên giữ lãi suất ở mức cao hoặc tăng thêm để chống lạm phát bất chấp dấu hiệu căng thẳng kinh tế ngày càng tăng.

IIF cho biết họ đặc biệt lo ngại về sự gia tăng chi phí lãi vay đối với khoản nợ bằng đồng nội tệ của các thị trường mới nổi, hiện chiếm hơn 80% tổng chi phí lãi vay của các thị trường mới nổi.

Tổ chức này cảnh báo rằng khi nhiều quốc gia buộc phải cơ cấu lại nợ, mức nợ trong nước cao khiến họ dễ bị tổn thương vì chương trình tái cơ cấu nợ của IMF hướng nhiều hơn đến các chủ nợ bên ngoài như quỹ đầu tư, các khoản nợ có chủ quyền và ngoại tệ khác.

Tiftik cho biết: “Các công cụ truyền thống mà chúng tôi có phần lớn được thiết kế để giải quyết các lỗ hổng nợ nước ngoài, khiến các thị trường mới nổi rơi vào vòng luẩn quẩn của nợ và lạm phát với cái giá là tăng trưởng tiềm năng sụt giảm mạnh”.

Báo cáo này tuân theo cảnh báo của IMF vào tuần trước rằng các chính phủ “nên thực hiện các bước khẩn cấp để giúp giảm thiểu rủi ro nợ và đảo ngược xu hướng nợ dài hạn”.

IMF cho biết: “Giảm gánh nặng nợ sẽ tạo ra không gian tài chính và cho phép đầu tư mới, giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong những năm tới”.

NỢ TOÀN CẦU NGÀY CÀNG TĂNG

Sau khi tăng đều đặn trong nhiều năm, nợ chính phủ lần đầu tiên tăng vọt lên gần 100% GDP vào năm 2020. Mặc dù tỷ lệ này đã giảm trong bối cảnh kinh tế phục hồi và lạm phát cao vào năm 2021 và 2022, nhưng tỷ lệ này được dự đoán sẽ lấy lại vị thế và tiếp tục tăng.

Nợ chính phủ thế giới hiện được dự đoán sẽ tăng lên 99,5% GDP vào năm 2027. Dưới đây là dữ liệu từ năm 2018 cũng như dự báo về tỷ lệ nợ công trên GDP toàn cầu:

Nợ tăng mạnh trong cả năm 2020 và 2009 cùng với suy thoái kinh tế. Trong lịch sử, mức nợ so với GDP có xu hướng tăng ít nhất là 4% và nhiều nhất là 15% trong 5 năm sau khi suy thoái kinh tế toàn cầu kết thúc.

Tại Mỹ, tỷ lệ nợ công trên GDP dự kiến sẽ đạt mức kỷ lục 134% vào năm 2027. Lãi suất tăng mạnh đang làm tăng chi phí trả nợ ròng, lên tới 475 tỷ USD vào năm ngoái. Trong 10 năm tới, chi phí lãi ròng đối với nợ của Mỹ dự kiến lên tới 10,6 nghìn tỷ USD.

Nợ của Trung Quốc cũng tăng nhanh và dự kiến sẽ tăng 100% vào năm 2026. Nợ công tính theo phần trăm GDP được dự báo sẽ tăng gấp 4 lần từ năm 2005 đến năm 2027. Chỉ riêng trong năm nay, số nợ chính phủ mới phát hành được dự đoán sẽ đạt mức kỷ lục. Phần lớn khoản nợ này bao gồm trái phiếu cơ sở hạ tầng nhằm mục đích thúc đẩy nền kinh tế.

Bảng dưới là tỷ lệ nợ công trên GDP của các nền kinh tế tiên tiến so với các thị trường mới nổi và các nước thu nhập thấp. Cả Mỹ và Trung Quốc đều bị loại trừ ở đây:

Sau khi giảm từ mức cao nhất năm 2020, nợ công được dự đoán sẽ giảm đáng kể so với GDP vào năm 2027 đối với các nền kinh tế tiên tiến ngoại trừ Mỹ. Các thị trường mới nổi cũng được dự đoán sẽ chứng kiến tỷ lệ đòn bẩy này giảm xuống.

Các nước thu nhập thấp có mức nợ nhỏ hơn so với sản lượng, dự kiến sẽ tiếp tục trong 5 năm tới. Mặc dù vậy, 39 quốc gia trong số này đang lâm vào tình trạng khó khăn về nợ nần - hoặc gần như sắp lâm vào tình trạng nợ nần - do lãi suất cao gây thêm áp lực lên bảng cân đối kế toán của chính phủ.

NỢ TOÀN CẦU KHÔNG BỀN VỮNG

Tin tốt là 60% nền kinh tế được dự báo sẽ chứng kiến tỷ lệ nợ công trên GDP của họ giảm xuống dưới mức đỉnh Covid-19 vào năm 2027.

Mặt khác, nhiều nền kinh tế lớn và mới nổi, bao gồm Trung Quốc, Brazil, Nhật Bản và Thổ Nhĩ Kỳ được dự đoán sẽ phải đối mặt với khoản nợ lớn hơn. Tại Mỹ, các khoản thanh toán nợ công đã tăng vọt lên mức kỷ lục do lãi suất tăng.

Điều này xảy ra khi dân số già đi, tốc độ tăng trưởng kinh tế chậm hơn và chi phí chăm sóc sức khỏe đang gây căng thẳng cho chi tiêu của chính phủ, một xu hướng được thấy ở nhiều nền kinh tế tiên tiến.

Các quốc gia có tốc độ tăng trưởng kinh tế tăng nhanh hơn lãi suất thực có thể có nhiều khả năng duy trì mức nợ cao hơn. Nhưng lạm phát dai dẳng, khiến lãi suất tăng cao, có thể sẽ khiến các khoản nợ này trở nên dễ vỡ hơn.