Không phải người đầu tiên sở hữu ô tô ở Việt Nam, nhưng danh tiếng của vị đại gia này chẳng hề kém cạnh.

Ngày 22/12/1958, Việt Nam sản xuất được chiếc ô tô đầu tiên (4 chỗ ngồi), tại nhà máy Chiến Thắng. Đây là chiếc xe được làm dựa trên chiếc Fregate chạy xăng của Pháp. Nó có biểu tượng chữ V đại diện cho Việt Nam hay Victory (chiến thắng).

Trước đó, năm 1907, thầy Năm Tú - Châu Văn Tú là người đầu tiên ở Việt Nam sở hữu ô tô. Ông là người rất sính ngoại, từng có thời gian du học tại Pháp và mang cả quốc tịch Pháp. Châu Văn Tú khi về nước đã sắm ô tô để đi chơi.

Sáu năm sau ông Châu Văn Tú, một đại gia Hà Nội cũng đã mua xe hơi và trở thành người Hà Nội đầu tiên có xe hơi. Nhân vật đó chính là Bạch Thái Bưởi. Chiếc xe ông mua là của hãng Peugeot, chạy xăng, có giá 1 triệu franc – loại tiền giấy do Ngân hàng Đông Dương phát hành để sử dụng tại ba nước Đông Dương.

Vươn lên từ nghèo khó

Bạch Thái Bưởi sinh năm 1874, trong một gia đình nông dân nghèo họ Đỗ tại làng An Phúc, tỉnh Hà Đông (nay là thủ đô Hà Nội). Cha ông mất sớm, nên ông phải giúp mẹ sinh sống bằng nghề bán hàng rong. Thời ấy có một nhà phú hào họ Bạch thấy ông thông minh, lanh lợi, nên nhận làm con nuôi và đổi tên ông từ họ Đỗ sang họ Bạch, nhờ vậy mà ông có cơ hội ăn học.

Chân dung ông Bạch Thái Bưởi.

Bạch Thái Bưởi được đi học chữ quốc ngữ, chữ Pháp, rồi ông xin làm chân ký lục (nhân viên thư ký) cho một hãng buôn người Pháp ở phố Tràng Tiền (Hà Nội), sau đó sang làm với một hãng thầu công chánh.

Chính ở những nơi này, cậu ký Bưởi đã học được cách tổ chức, quản lý sản xuất và tiếp xúc với thiết bị, máy móc. Nhờ tư chất thông minh, năm 1895, khi vừa mới 21 tuổi, ông được Phủ Thống Sứ Bắc Kỳ cử sang Pháp dự hội chợ Bordeaux.

Tận dụng cơ hội này, Bạch Thái Bưởi nỗ lực tìm hiểu, học hỏi cung cách buôn bán, cách tổ chức và quản lý sản xuất, nghệ thuật khuếch trương thương nghiệp…Trên chuyến tàu trở về nước, trong đầu Bạch Thái Bưởi đã định hình rõ con đường phía trước mà ông sẽ đi, đó là con đường kinh doanh.

Khi về nước, ông liền xin thôi việc và bắt tay xây dựng cơ nghiệp riêng. Khi mà việc làm ăn với người Pháp chẳng bao giờ nằm trong suy nghĩ của những nhà buôn đất Hà Thành, Bạch Thái Bưởi đã cho thấy con mắt nhìn xa trông rộng của mình.

Bạch Thái Bưởi đã nhìn ra cơ hội kiếm tiền bằng cách trở thành đối tác chính cung cấp tà vẹt cho dự án xây dựng đường sắt lớn nhất Đông Dương lúc bấy giờ là đường sắt xuyên Việt Bắc - Trung - Nam và chiếc cầu bắc qua sông Cái (sông Hồng) là cầu Doumer (cầu Long Biên ngày nay).

Cầu Doumer (cầu Long Biên ngày nay) là điểm khởi đầu cho sự nghiệp lừng lẫy của Bạch Thái Bưởi.

Dồn tất cả vốn liếng, trong suốt 3 năm, ông lặn lội khắp núi rừng tìm gỗ tốt làm tà - vẹt bán cho Sở Hỏa xa Đông Dương. Năm 1902, cầu Doumer được khánh thành, thiên hạ khắp nơi đổ về xem cầu như đi trẩy hội. Khi ấy, Bạch Thái Bưởi đã trở nên rất giàu có.

Hành trình trở thành Vua tàu thủy Việt Nam, Chúa sông Bắc Kỳ

Khoảng năm 1908 - 1909, Bạch Thái Bưởi đã quyết định chuyển hướng sang kinh doanh mới mẻ đó là vận tải đường thủy, nơi mà những thương nhân Hoa Kiều gần như đang độc quyền chiếm lĩnh. Ông lập công ty Hàng hải Bạch Thái Bưởi, bắt đầu bằng việc thuê lại 3 chiếc tàu Phenix, Dragron và Fai Tsi Long của một hãng tàu Pháp chở thư và hành khách đường sông Bắc kỳ, vừa hết hạn hợp đồng với chính phủ.

Ông đổi tên chúng thành: Phi Phụng, Phi Long và Khoái Tử Long để kinh doanh vận tải đường thủy trên hai tuyến Nam Định - Bến Thủy (Nghệ An) và Nam Định - Hà Nội.

Công việc làm ăn phát đạt cũng là lúc Bạch Thái Bưởi đối mặt với các chiêu bài cạnh tranh từ các công ty của người Hoa và người Pháp. Họ dùng chiêu “đua vốn”, hạ giá vé gấp 2 lần. Bạch Thái Bưởi không khoan nhượng, lại hạ thêm một giá nữa.

Cứ thế, giá vé tuyến Hà Nội - Nam Định từ 40 xu ban đầu kéo xuống còn 5 xu. Liên minh Hoa - Pháp có vốn mạnh và quyết tâm tiêu diệt Bạch Thái Bưởi. Trong tình thế đó, Bạch Thái Bưởi đã tung ra thứ vũ khí mà liên minh Hoa - Pháp vĩnh viễn không bao giờ có được: ông là người Việt Nam và kinh doanh trên đất nước Việt Nam.

Đất nước ta khi đó mang thân phận của một nước thuộc địa nhưng dân ta vẫn kiên cường, mang một lòng tương thân tương ái, một tinh thần dân tộc từ tiếng trống Mê Linh. Và Bạch Thái Bưởi đã cho đổi tên các con tàu của mình thành Lạc Hồng, Trưng Trắc, Đinh Tiên Hoàng, Lê Lợi...

Cùng với đó, ông cũng tổ chức diễn thuyết về lòng tự hào dân tộc, nói lên khí phách người Việt Nam, nói lên niềm khao khát được chấn hưng công nghiệp, làm giàu cho đất nước Việt Nam. Ngoài ra, ông còn cho treo một cái ống trên tàu, hòng nhắn gửi một nhà từ thiện nào đó giúp đỡ bằng cách bỏ tiền vào, để ông giảm lỗ, để có thêm tiền mà cạnh tranh với ngoại bang.

Người dân nước Việt bỏ tàu của Pháp, của Hoa, mà ùn ùn đi tàu của Bạch Thái Bưởi. Đoàn tàu của ông dần dần mạnh lên và phát triển, thâu tóm được các Công ty vận tải của người Pháp và người Hoa. Năm 1917 hãng Deschwanden phá sản, ông mua hết cả đội tàu 6 chiếc và nhận Deschwanden về làm công.

Ông Bạch Thái Bưởi được mệnh danh là "vua tàu thủy" ở Việt Nam.

Chỉ riêng ngành tàu thủy, từ năm 1909 - 1919, công ty của ông có tới 30 chiếc tàu lớn nhỏ, cùng nhiều sà lan chạy hầu hết tuyến sông miền Bắc, đến cả Hong Kong, Philippines, Trung Quốc, Singapore, Nhật Bản... Ông được giới doanh nghiệp đương thời tặng ông biệt hiệu “chúa sông Bắc kỳ” hay "vua tàu thủy".

Đến năm 1919, doanh nghiệp Bạch Thái Bưởi đóng con tàu Bình Chuẩn huyền thoại với chiều dài 42 mét, cao 3,6 mét, tải trọng 600 tấn và công suất đạt 450 mã lực. Đó là con tàu hiện đại đầu tiên hoàn toàn do người nước Nam làm ra. Bạch Thái Bưởi được ghi nhận là vị doanh nhân Việt Nam đã đánh bật liên minh ngoại quốc ở nơi mà ngỡ rằng sẽ không có chỗ cho người Việt chen chân vào.

Ngoài ra, ông bỏ vốn xây dựng nhà in lớn ở Hà Nội thời bấy giờ, mang tên “Đông kinh ấn quán” và xuất bản tờ Nhật Báo khai hoá (số đầu tiên ra ngày 15/7/1921).

Ông còn dự định tạo dựng nhiều công trình như xây một nhà máy xay gạo ở Nam Định với những thiết bị tân tiến mua tận Hambourg (Đức), chương trình đặt ống cống, xây nhà máy nước, dựng nhà máy điện cho thành phố Nam Định và cả việc đặt đường sắt Nam Định – Hải Phòng...Tuy nhiên, những dự định đó chưa kịp thực hiện thì ông mất đột ngột sau một cơn đau tim (7/1932) ở tuổi 58.

Đương thời, người ta đồn rằng, khi mất ông để lại bản di chúc viết tay dài tới 30 trang để căn dặn và phân chia tài sản cho con cháu. Theo lời chắt nội của ông - bà Bạch Quế Hương chia sẻ thì có người nhận đến hàng chục nghìn đô la, tất cả tài sản để lại đều là bất động sản trải dài từ Bắc đến Nam, ngân phiếu chứ không có vàng.

Ngày nay, đánh giá về Bạch Thái Bưởi, người đương thời khẳng định ông là “một bậc vĩ nhân”, “một đấng trượng phu” trên thương trường.