Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XII, kỳ họp thứ 8 thông qua ngày 17/11/2010 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2011.

Trong gần 12 năm thực thi, các quy định tại Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã góp phần thay đổi mạnh mẽ, kiến tạo các khung khổ, nền tảng cơ bản vững chắc để tiếp tục tạo dựng sự phát triển của công tác bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại Việt Nam.

Tuy nhiên, nó đã bộc lộ khá nhiều hạn chế, bất cập sau 12 năm ban hành. Tổ chức thực hiện các quy định hiện hành cho thấy Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2010 cần được sửa đổi, bổ sung.

Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sửa đổi đang được Bộ Công Thương tổ chức lấy ý kiến rộng rãi của người dân, doanh nghiệp, các hiệp hội nghề nghiệp, địa phương và các bộ, ngành.

Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sửa đổi đã được đưa vào chương trình xây dựng luật của Quốc hội với tiến độ trình Quốc hội cho ý kiến lần đầu tại kỳ họp thứ 4 (tháng 10/2022) và thông qua tại kỳ họp thứ 5 (tháng 5/2023).

Trên tinh thần góp ý những ý kiến thiết thực nhất vào công tác xây dựng Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sửa đổi, Tạp chí Thương gia đã có cuộc trao đổi với luật sư Nguyễn Anh, Đoàn Luật sư TP Hà Nội để làm rõ một số vấn đề.

Bình đẳng giữa doanh nghiệp và người tiêu dùng?

Theo luật sư Nguyễn Anh, việc xây dựng dự thảo Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sửa đổi trên cơ sở khẳng định bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Bảo vệ người tiêu dùng chính là bảo vệ những quyền thiêng liêng của mỗi công dân.

Tiếp tục bảo vệ sự yếu thế của người tiêu dùng trong các giao dịch với các tổ chức, cá nhân kinh doanh. Đồng thời, từng bước trang bị các kiến thức, kỹ năng tiêu dùng để hình thành sự chủ động của người tiêu dùng.

Từ đó bảo đảm sự cân bằng trong giao dịch dân sự giữa người tiêu dùng và tổ chức, cá nhân kinh doanh, sản xuất, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng, đồng thời bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân kinh doanh chân chính.

Như vậy, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sửa đổi đang đang soạn thảo đúng với tên gọi là "bảo vệ người tiêu dùng" nhưng điều này đồng nghĩa với việc đang thiên quá nhiều tới người tiêu dùng mà quên đi quyền lợi chính đáng của doanh nghiệp - một trong những hạt nhân góp phần phát triển kinh tế.

Chưa kể hiện nay, có nhiều trường hợp người tiêu dùng lạm dụng quyền để gây ra những trở ngại kinh doanh hoặc những tổn thưởng về mặt kinh doanh, danh dự cho doanh nghiệp.

"Vậy có chế tài nào xử lý người tiêu dùng lạm quyền tố cáo, khiếu nại hành vi không đúng sự thật hay không?", luật sư Nguyễn Anh nói.

Doanh nghiệp dễ "tổn thương" khi bị người tiêu dùng kiện

Luật sư Nguyễn Anh cũng cho rằng, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sửa đổi là một luật được soạn thảo khá đầy đủ trong việc bảo vệ người tiêu dùng, nhưng nó cũng tạo cơ hội cho những cá nhân muốn lợi dụng quyền để "uy hiếp" doanh nghiệp.

Hiện nay, do công nghệ phát triển nên nhiều trường hợp người tiêu dùng chưa xem xét kỹ lưỡng sản phẩm, quyền lợi của mình có bị ảnh hưởng hay không mà đã bêu rếu thông tin của doanh nghiệp lên mạng xã hội. Tố cáo, khiếu nại thông tin sai sự thật.

Thực tế đã có rất nhiều vụ việc xảy ra dù chưa được xác thực thông tin chính xác từ các cơ quan điều tra. Nó đã khiến doanh nghiệp bị "chịu đòn", ảnh hưởng nghiêm trọng tới uy tín, danh dự và doanh thu. Thậm chí bị khách hàng tẩy chay, trong khi đó chỉ là khởi đầu của việc tố cáo, chưa ngã ngũ đúng hay sai.

Doanh nghiệp buộc phải đi xử lý sự cố, nhất là sự cố truyền thông với chi phí rất lớn. "Vậy, ai sẽ bồi thường thiệt hại nghiêm trọng đó của doanh nghiệp. Nhất là khi đó là danh dự, uy tín và nhân phẩm của doanh nghiệp?", luật sư Nguyễn Anh đặt câu hỏi.

Ví dụ, trường hợp "con ruồi" của Tân Hiệp Phát. Doanh nghiệp này đã bị thiệt hại tới hàng chục triệu đô la. Đến thời điểm hiện tại, mỗi lần nhắc tới Tân Hiệp Phát, người tiêu dùng vẫn liên tưởng tới "con ruồi" đầu tiên.

Hay như thời gian gần đây, mạng xã hội liên tục nổi lên những "food blogger, beauty Blogger,... " - những cá nhân nổi tiếng đi review đồ ăn, đồ uống, mỹ phẩm,... của các cửa hàng, thương hiệu,... Họ là những người có tầm ảnh hưởng tới 1 bộ phận người dân, nhưng lại không phải người có chuyên môn...

Điều này dẫn đến việc review sai sự thật hoặc chưa đúng bản chất, làm ảnh hưởng không nhỏ tới nhà hàng, doanh nghiệp và thương hiệu,... Nhiều trường hợp, người tiêu dùng quay lưng lại với doanh nghiệp.

"Vậy lúc này Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sửa đổi bảo vệ người tiêu dùng hay bảo vệ doanh nghiệp?", luật sư Nguyễn Anh đặt câu hỏi.

Chưa kể, Điều 72 - Thông báo thông tin về vụ án dân sự về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng do tổ chức xã hội khởi kiện quy định: "Tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng có trách nhiệm thông báo công khai bằng hình thức phù hợp về việc khởi kiện và chịu trách nhiệm về thông tin do mình công bố, bảo đảm không ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của tổ chức, cá nhân kinh doanh".

Như vậy, Tổ chức xã hội là tổ chức bảo vệ quyền lợi cho người tiêu dùng và đứng ra kiện doanh nghiệp nếu gây ra thiệt hại cho người tiêu dùng. Trong khi, luật quy định "thông báo công khai bằng hình thức phù hợp về việc khởi kiện và chịu trách nhiệm về thông tin do mình công bố, bảo đảm không ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của tổ chức, cá nhân kinh doanh".

"Tôi cho rằng, quy định này không khả thi. Vì khi khởi kiện doanh nghiệp, đồng nghĩa doanh nghiệp đã bị ảnh hưởng. Nhất là khi, tổ chức công khai thông tin, người tiêu dùng đưa lên các kênh truyền thông, báo chí, mạng xã hội,... dù sự việc chưa được các cơ quan chức năng xử lý.

Đồng nghĩa, rất nhiều người dân biết thông tin và với tâm lý của người Việt thì doanh nghiệp sẽ "phát khóc". Cho dù, doanh nghiệp thắng kiện thì cũng sẽ mất khá nhiều thời gian mới hoạt động trở lại bình thường như cũ", luật sư Anh nhận định.

Khi điều luật không khả thi thì chứng mình một cách rõ ràng hơn đó là doanh nghiệp kinh doanh chân chính cũng rất dễ bị oan và không được bảo vệ. Nhất là đối với những trường hợp người tiêu dùng hoặc tổ chức xã hội dân sự của họ lạm quyền để kiện doanh nghiệp. Điều này cho thấy quyền lợi của doanh nghiệp khá mong manh và không được bảo vệ.

Theo luật sư Nguyễn Anh: "Dưới góc độ là luật sư tiếp cận rất nhiều vụ việc thì tôi thấy, nhiều vụ kiện chưa kịp xử lý người tiêu dùng thì doanh nghiệp đã bị khánh kiệt. Dù được minh oàn thì người tiêu dùng cũng chỉ là cá nhân nên thông thường không đủ tiền bồi thường tổn thất cho doanh nghiệp".

Do đó, vị luật sư này đặt câu hỏi: "Có nên chăng cần nghiêm cấm hành vi tố cáo, khiếu nại thông tin sai sự thật về việc xâm phạm quyền lợi người tiêu dùng? Và nếu như có hành vi vi phạm điều cấm như vậy thì phải có chế tài cụ thể như phạt tiền, phạt tù,...".

Nhất là khi, Điều 4 - Nguyên tắc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sửa đổi chưa có quy định xử lý người tiêu dùng tố cáo sai sự thật.