Tờ The Economist mở đầu bài viết nhận định rằng, việc tạo ra một thị trường mới giống như sự khởi đầu của một cuộc đua dài. Những người tham gia thi nhau tranh giành vị trí dẫn đầu trong khi khán giả hò hét hào hứng.

Nhưng sau đó, giống như bất kỳ cuộc thi đấu nào khác, mọi thứ sẽ bước vào giai đoạn thứ hai yên tĩnh hơn. Lĩnh vực này đã tự sắp xếp, chia tách thành nhóm người dẫn đầu và những kẻ bị tụt lại phía sau. Đám đông bắt đầu thưa thớt dần.

Trong cuộc cạnh tranh thống trị tương lai của trí tuệ nhân tạo (AI), OpenAI - một công ty khởi nghiệp được Microsoft hậu thuẫn, đã sớm giành được vị trí dẫn đầu khi ra mắt ChatGPT vào tháng 11 năm ngoái. Ứng dụng này đã tiếp cận được 100 triệu người dùng nhanh hơn bất kỳ ứng dụng nào trước đó. Các đối thủ bắt đầu sôi sục. Google và công ty mẹ Alphabet đã gấp rút tung ra chatbot đối thủ có tên Bard. Các công ty khởi nghiệp như Anthropic cũng vậy.

"CHÚNG TÔI KHÔNG DÀNH CHO TẤT CẢ MỌI NGƯỜI"

Các nhà đầu tư mạo hiểm đã rót hơn 40 tỷ USD vào các công ty AI trong nửa đầu năm 2023, chiếm gần 1/4 tổng số tiền đầu tư mạo hiểm trong năm nay. Sau đó cơn điên cuồng đã lắng xuống. Theo dữ liệu từ các tìm kiếm của Google, sự quan tâm của công chúng đối với AI đã lên đến đỉnh điểm vài tháng trước. Số lượt truy cập hàng tháng duy nhất vào trang web của ChatGPT đã giảm từ 210 triệu trong tháng 5 xuống còn 180 triệu hiện nay.

Dẫu vậy, trật tự mới hình thành vẫn cho thấy OpenAI đi trước về mặt công nghệ. Mô hình AI mới nhất của họ là GPT-4, đang đánh bại những mô hình khác ở nhiều tiêu chuẩn khác nhau (chẳng hạn như khả năng trả lời các câu hỏi về đọc và toán). Khi so sánh trực tiếp, GPT-4 xếp gần như vượt xa công cụ đứng vị trí thứ 2 là Claude 2 của Anthropic. Quan trọng hơn, OpenAI đang bắt đầu kiếm được tiền. Theo The Information, OpenAI đang kiếm được doanh thu với tốc độ hàng năm là 1 tỷ USD, so với con số rất nhỏ chỉ 28 triệu USD vào năm trước khi ChatGPT ra mắt.

Vậy OpenAI có thể biến lợi thế ban đầu của mình thành lợi thế lâu dài và gia nhập hàng ngũ công nghệ lớn không? Để làm được điều đó, họ phải tránh được số phận giống những người tiên phong về công nghệ trước đây từ Netscape đến Myspace. Những công ty này đã bị các đối thủ rút kinh nghiệm từ những sai lầm và sau đó vượt mặt. Và vì là người đi đầu nên những quyết định mà OpenAI đưa ra cũng sẽ nói lên nhiều điều về định hướng rộng hơn của một ngành còn non trẻ.

Trên thực tế, OpenAI là một công ty có nhiều bí ẩn. Họ được thành lập vào năm 2015 bởi một nhóm doanh nhân bao gồm Sam Altman, ông chủ hiện tại và cả Elon Musk, giám đốc điều hành đam mê công nghệ của Tesla, với tư cách là một liên doanh phi lợi nhuận. Mục đích của OpenAI khi ấy là xây dựng trí thông minh nhân tạo tổng hợp (AGI), có thể ngang bằng hoặc vượt qua năng lực của con người trong tất cả các loại nhiệm vụ trí tuệ.

Việc theo đuổi một thứ gì đó kỳ lạ đồng nghĩa với việc họ đã tuyển chọn được những nhà công nghệ AI đầy tham vọng nhất thế giới. Một nhân viên đầu tiên đã rời đi kể từ khi làm việc trên một AI có thể làm chủ trò chơi điện tử có tên “Dota”, họ đã tìm ra một cách tiếp cận đơn giản liên quan đến việc khai thác vô số sức mạnh tính toán.

Vào năm 2017, các nhà nghiên cứu tại Google đăng tải một bài báo mô tả một kỹ thuật học máy mang tính cách mạng mà họ đặt tên là “máy biến áp”, các nhà nghiên cứu của OpenAI nhận ra rằng họ có thể mở rộng quy mô bằng cách kết hợp số lượng dữ liệu chưa từng thấy được thu thập từ Internet với khả năng xử lý nhanh chóng. Kết quả là tạo ra máy biến áp đa dụng, hay gọi tắt là GPT.

Để có được các nguồn lực cần thiết, OpenAI phải sử dụng một số kỹ thuật thuộc loại tài chính đa dạng. Vào năm 2019, họ đã tạo ra một “công ty có lợi nhuận giới hạn” trong cơ cấu phi lợi nhuận của mình. Ban đầu, các nhà đầu tư vào lĩnh vực kinh doanh này có thể kiếm được gấp 100 lần khoản đầu tư ban đầu của họ nhưng không được hơn thế. Hơn nữa, OpenAI cho biết họ có thể tái đầu tư tất cả lợi nhuận cho đến khi hội đồng quản trị quyết định rằng mục tiêu đạt được AGI của OpenAI đã đạt được.

OpenAI nhấn mạnh rằng đây là một “khoản đầu tư có rủi ro cao” và nên được xem giống như một khoản “quyên góp” hơn. Brad Lightcap, giám đốc điều hành và chuyên gia tài chính của OpenAI cho biết: “Chúng tôi không dành cho tất cả mọi người”.

Nhưng trên thực tế, hầu như mọi người đều muốn có một phần của OpenAI. Các nhà đầu tư tỏ ra tự tin rằng họ có thể đạt được lợi nhuận ở quy mô mạo hiểm nếu công ty tiếp tục phát triển. Để duy trì sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư, bản thân công ty đã nới lỏng giới hạn lợi nhuận và chuyển sang giới hạn dựa trên tỷ suất lợi nhuận hàng năm. Ngoài các cuộc tranh luận mang tính học thuật về ý nghĩa của AGI, bản thân các đơn vị lợi nhuận có thể được bán trên thị trường giống như cổ phiếu tiêu chuẩn. Công ty đã đưa ra một số cơ hội cho những nhân viên đầu tiên bán đơn vị của họ.

CEO Altman đã nói rằng OpenAI có thể sẽ trở thành “công ty khởi nghiệp sử dụng nhiều vốn nhất trong lịch sử Thung lũng Silicon”.

SoftBank, một công ty đầu tư công nghệ đầy rủi ro đến từ Nhật Bản, là công ty mới nhất đang tìm cách đặt cược lớn vào OpenAI. Công ty khởi nghiệp này cho đến nay đã huy động được tổng cộng khoảng 14 tỷ USD. Phần lớn trong số đó, có lẽ là 13 tỷ USD, đến từ Microsoft, công ty có bộ phận đám mây Azure cũng đang cung cấp cho OpenAI sức mạnh tính toán mà họ cần. Đổi lại, gã khổng lồ phần mềm sẽ nhận được phần lớn lợi nhuận của OpenAI - nếu những khoản này được bàn giao. Quan trọng hơn trong ngắn hạn, họ sẽ được cấp phép cho công nghệ của OpenAI và cung cấp công nghệ này cho các khách hàng doanh nghiệp của chính mình, bao gồm hầu hết các công ty lớn nhất thế giới.

Điều tốt là OpenAI đang thu hút những người ủng hộ có nhiều tiền. Vì công ty cần rất nhiều vốn để mua dữ liệu và sức mạnh tính toán cần thiết nhằm tiếp tục tạo ra các mô hình thông minh hơn bao giờ hết. CEO Altman đã nói rằng OpenAI có thể sẽ trở thành “công ty khởi nghiệp sử dụng nhiều vốn nhất trong lịch sử Thung lũng Silicon”. Phiên bản gần đây nhất của OpenAI, GPT-4, ước tính tiêu tốn khoảng 100 triệu USD để đào tạo, gấp nhiều lần so với GPT-3.

Hiện tại, các nhà đầu tư vẫn tỏ ra vui vẻ khi đổ thêm tiền vào hoạt động kinh doanh. Nhưng cuối cùng họ mong đợi một sự trở lại. Và về phần mình, OpenAI đã nhận ra rằng, nếu muốn đạt được sứ mệnh của mình, họ phải trở nên giống như bất kỳ doanh nghiệp non trẻ nào khác và suy nghĩ kỹ về chi phí cũng như doanh thu.

Dù sao thì, việc trở thành người đi đầu chắc chắn có lợi cho OpenAI. Chi phí cố định cao của các mô hình giống GPT tạo ra rào cản gia nhập cao cho các đối thủ cạnh tranh. Điều đó có thể giúp OpenAI dễ dàng thu hút khách hàng doanh nghiệp hơn. Việc dạy các mô hình lớn cách suy nghĩ cũng đòi hỏi nhiều bí quyết kỹ thuật ngầm, từ nhận dạng dữ liệu chất lượng cao đến biết các thủ thuật để gỡ lỗi nhanh chóng mã nguồn. CEO Altman đã suy đoán rằng có ít hơn 50 người trên thế giới đạt được trình độ đào tạo theo mô hình thực sự. Rất nhiều người trong số họ làm việc cho OpenAI.

LIỆU CÓ HOÁ THÀNH "GÃ KHỔNG LỒ"

Đây đều là những lợi thế thực sự. Nhưng chúng không đảm bảo cho sự thống trị liên tục của OpenAI. Trên thực tế, có một loại hiệu ứng mạng trong đó quy mô sẽ sinh ra quy mô lớn hơn, đã giúp biến Alphabet, Amazon và Meta lần lượt trở thành những công ty gần như độc quyền trong lĩnh vực tìm kiếm, thương mại điện tử và mạng xã hội, vẫn chưa thành hiện thực.

Bất chấp số lượng người dùng khổng lồ, GPT-4 ngày nay hầu như không tốt hơn so với sáu tháng trước. Mặc dù việc điều chỉnh thêm dữ liệu người dùng đã khiến dữ liệu ít có khả năng đi chệch hướng, nhưng hiệu suất tổng thể đã thay đổi theo những cách không thể đoán trước, trong một số trường hợp còn tệ hơn.

Trở thành người đi đầu trong việc xây dựng mô hình cũng có thể mang lại một số bất lợi. Cái giá lớn nhất đối với người làm mô hình không phải là đào tạo mà là thử nghiệm. Rất nhiều ý tưởng chẳng đi đến đâu trước khi ý tưởng hiệu quả được đưa vào giai đoạn đào tạo. Đó là lý do tại sao OpenAI ước tính đã lỗ 500 triệu USD vào năm ngoái, mặc dù chi phí đào tạo GPT-4 chỉ bằng 1/5. Tin tức về những ý tưởng không thành công có xu hướng lan truyền nhanh chóng khắp thế giới AI. Điều này giúp các đối thủ của OpenAI cũng lo sợ và tránh đi vào những ngõ cụt tốn kém.

Về phía khách hàng, nhiều người đang cố gắng giảm sự phụ thuộc vào OpenAI, lo sợ bị khóa vào các sản phẩm của họ. Anthropic, được thành lập bởi những người chạy thoát khỏi OpenAI, đã trở thành lựa chọn thứ hai phổ biến cho nhiều công ty khởi nghiệp AI. Các doanh nghiệp sẽ sớm có nhiều lựa chọn thay thế tiên tiến hơn. Google đang xây dựng Gemini, một mô hình được cho là mạnh hơn GPT-4. Ngay cả Microsoft, mặc dù có quan hệ đối tác với OpenAI, vẫn là một đối thủ cạnh tranh. Họ có quyền truy cập vào hộp đen của GPT-4, cũng như lực lượng bán hàng đông đảo có mối quan hệ lâu dài với các bộ phận CNTT của công ty lớn nhất thế giới. Mảng lựa chọn này làm giảm sức mạnh định giá của OpenAI. Điều này cũng buộc công ty của Altman phải tiếp tục đào tạo những mẫu tốt hơn nếu muốn tiếp tục dẫn đầu.

Các mô hình của OpenAI được ví như những “hộp đen” cũng làm giảm sức hấp dẫn của nó đối với một số người dùng tiềm năng, bao gồm cả các doanh nghiệp lớn lo ngại về quyền riêng tư dữ liệu. Họ có thể thích các mô hình “nguồn mở” minh bạch hơn như llama 2 của Meta. Trong khi đó, các công ty phần mềm tinh vi có thể muốn xây dựng mô hình của riêng họ từ đầu để thực hiện toàn quyền kiểm soát hành vi của nó.

Những người khác đang rời xa tính tổng quát - khả năng thực hiện nhiều việc thay vì chỉ một việc bằng cách xây dựng các mô hình rẻ hơn được huấn luyện trên các tập dữ liệu hẹp hơn hoặc để thực hiện một nhiệm vụ cụ thể. Một công ty khởi nghiệp có tên Replit đã đào tạo một người viết chương trình máy tính. Đây là ứng dụng AI phổ biến thứ hai sau ChatGPT.

Kevin Kwok, một nhà đầu tư mạo hiểm (không phải là người ủng hộ OpenAI) cho rằng câu hỏi cốt lõi là giá trị tổng quát của một mô hình thu được bao nhiêu. Nếu không nhiều, thì ngành này có thể bị thống trị bởi nhiều công ty chuyên môn, như Replit hoặc Character AI. Nếu nhiều thì những mô hình lớn như OpenAI hay Google có thể đứng đầu.

Mike Speiser của Sutter Hill Ventures (một người ủng hộ khác không thuộc OpenAI) thì nghi ngờ rằng thị trường cuối cùng sẽ chỉ chứa một số ít các mô hình tổng quát lớn, cùng với một loạt các mô hình nhiệm vụ cụ thể. Nếu AI hóa ra là tất cả những gì người ta đồn đoán thì việc trở thành một nhà độc quyền vẫn có thể kiếm cho OpenAI một lượng tiền khá lớn.