Sau gần 40 năm đổi mới, kinh tế tư nhân Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc, khẳng định vị thế là động lực quan trọng của nền kinh tế, như được nhấn mạnh trong Nghị quyết số 68-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương. Tuy nhiên, một bộ phận then chốt của khu vực này đang bị bỏ ngỏ, đó là cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam ở nước ngoài.

NGUỒN LỰC “VÀNG” TỪ DOANH NGHIỆP VIỆT TOÀN CẦU

Sau giai đoạn tăng trưởng chậm do đại dịch COVID-19, kiều hối về Việt Nam đã bứt tốc trở lại và duy trì đà tăng trưởng ấn tượng. Dự báo, năm 2024, tổng lượng kiều hối sẽ đạt khoảng 16 tỷ USD, tương đương mức kỷ lục của năm 2023. Con số này một lần nữa khẳng định kiều hối là nguồn lực tài chính quan trọng, đóng góp đáng kể vào sự ổn định và phát triển của nền kinh tế đất nước.

Đáng chú ý, TP.HCM tiếp tục là "thỏi nam châm" thu hút kiều hối lớn nhất cả nước. Với 9,6 tỷ USD, thành phố chiếm tới 60% tổng lượng kiều hối, tăng 140 triệu USD so với năm trước. Theo ông Nguyễn Đức Lệnh, Phó Giám đốc Ngân hàng Nhà nước chi nhánh TP.HCM, phần lớn dòng tiền này (hơn 74%) được chuyển về qua các công ty kiều hối, trong khi các tổ chức tín dụng chiếm khoảng 26%.

Xét về nguồn gốc, kiều hối từ châu Á dẫn đầu với tỷ trọng gần 54% tổng lượng kiều hối về TP.HCM, tăng hơn 24% so với cùng kỳ. Bên cạnh đó, kiều hối từ châu Đại Dương cũng tăng 20% và từ châu Mỹ tăng 4,4%. Dòng tiền từ châu Âu lại có xu hướng giảm, với mức giảm 19%. Khi giá USD trong nước liên tục biến động, có thời điểm tăng tới 5-7%, kiều hối đã trở thành một nguồn cung ngoại tệ quan trọng, góp phần ổn định quan hệ cung cầu trên thị trường.

Nguồn kiều hối được xác định chủ yếu đến từ hai dòng chính: tiền gửi về hỗ trợ thân nhân của bà con kiều bào và thu nhập của người lao động Việt Nam ở nước ngoài. Điều này cho thấy sự gắn kết bền chặt của cộng đồng người Việt với quê hương, cùng với sự gia tăng của lực lượng lao động chất lượng cao trên toàn cầu, đang tạo nên một nguồn lực tài chính mạnh mẽ, sẵn sàng hỗ trợ cho sự phát triển của đất nước.

Với năng lực đóng góp khá lớn cho đất nước, các doanh nghiệp Việt Nam tại nước ngoài cũng được xem là một thành phần quan trọng trong khu vực kinh tế tư nhân. Tuy nhiên, thực tế thành phần doanh nghiệp kiều bào vẫn đang đối diện với những rào cản vô hình.

Tại Tọa đàm đối thoại chính sách "Các giải pháp đột phá tháo gỡ các điểm nghẽn phát triển khu vực kinh tế tư nhân", GS. Ngô Thắng Lợi, Đại học Kinh tế quốc dân đánh giá, Việt Nam vẫn thiếu một mô hình liên kết bài bản giữa doanh nghiệp của người Việt Nam ở nước ngoài và kinh tế tư nhân trong nước. Dù có tiềm năng lớn, các hoạt động hợp tác hiện tại chủ yếu diễn ra theo hướng tự phát, quy mô nhỏ và thiếu tính bền vững.

“Thách thức lớn nhất là sự thiếu hụt các kênh kết nối chính thức và rào cản thông tin. Hiệp hội Doanh nghiệp Việt Nam ở nước ngoài chưa đủ mạnh để đóng vai trò cầu nối, hạn chế khả năng tạo ra các liên kết quy mô lớn. Trong khi đó, doanh nghiệp kiều bào gặp khó khăn trong việc tìm hiểu luật pháp, chính sách và nhu cầu của thị trường trong nước, còn doanh nghiệp trong nước cũng thiếu cơ hội để tiếp cận và trao đổi với đối tác ở hải ngoại. Chính việc thiếu một cơ chế gặp gỡ và phối hợp đã cản trở việc hình thành các mô hình liên kết hiệu quả, làm lãng phí những lợi thế bổ sung lẫn nhau của hai khối doanh nghiệp này”, theo GS. Ngô Thắng Lợi.

Ông Lợi đề xuất giải pháp nâng cao sức mạnh của lực lượng kinh tế tư nhân, cần phát huy vai trò của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam ở nước ngoài, bao gồm doanh nghiệp đầu tư ra nước ngoài và doanh nghiệp của kiều bào có quan hệ kinh tế với trong nước.

Mô hình liên kết giữa doanh nghiệp tư nhân ở nước ngoài và trong nước, dưới sự hỗ trợ của các hiệp hội doanh nghiệp, sẽ tận dụng được lợi thế bổ sung: doanh nghiệp ở nước ngoài mạnh về thị trường, vốn, công nghệ và thiết bị; trong khi doanh nghiệp trong nước có ưu thế về nguyên liệu, cơ sở sản xuất và nhân lực. Sự kết hợp này sẽ tạo động lực mới, giúp lực lượng kinh tế tư nhân Việt Nam phát triển mạnh mẽ và bền vững hơn.

KIỀU BÀO TRỞ THÀNH CẦU NỐI THƯƠNG MẠI VÀ CÔNG NGHỆ CHO KINH TẾ VIỆT NAM

Đồng tình quan điểm với GS. Ngô Thắng Lợi, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan nhấn mạnh sự cần thiết phải nghiên cứu đầy đủ vai trò của doanh nghiệp và cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài trong phát triển khu vực kinh tế tư nhân. Bà cho rằng, qua nhiều giai đoạn lịch sử từ thời chiến, thời kỳ hòa bình đến đổi mới, kiều bào luôn có đóng góp quan trọng, từ hỗ trợ gia đình, cộng đồng đến đầu tư, chuyển giao vốn, công nghệ và mở rộng thị trường.

Tuy nhiên, đến nay vẫn thiếu một đánh giá toàn diện về quy mô, cách thức và hiệu quả của nguồn lực này, cũng như cơ chế kết nối để biến tiềm năng thành sức mạnh cho nền kinh tế. Việc nhìn lại đóng góp của kiều bào trong 40 năm đổi mới sẽ là cơ sở để xây dựng chính sách liên kết hiệu quả hơn, giúp họ trở thành một bộ phận gắn bó, đồng hành cùng khu vực kinh tế tư nhân trong nước.

Thực tế cho thấy, ngoài kiều hối phục vụ tiêu dùng, một phần đáng kể nguồn vốn từ người Việt ở nước ngoài được gửi về để gia đình, bạn bè đầu tư tại Việt Nam. Tuy nhiên, chưa có thống kê đầy đủ về tỷ lệ và hiệu quả của dòng vốn này, đặc biệt tại các tỉnh miền Nam nơi có mối quan hệ gắn bó hơn với cộng đồng kiều bào. Bên cạnh đó, kiều bào cũng tham gia đầu tư trực tiếp thông qua các kênh chính thức theo Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp, cũng như đóng góp vào hoạt động thương mại, xuất nhập khẩu, giới thiệu sản phẩm mới và mở rộng thị trường.

Dù đã có những hội nhóm doanh nhân kiều bào tiêu biểu, việc kết nối vẫn chủ yếu mang tính tự nguyện, chưa khai thác hết tiềm năng. Việc nghiên cứu và thiết kế cơ chế liên kết chặt chẽ hơn sẽ giúp biến nguồn lực này thành động lực bền vững cho khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam.

“Ngoài ra, tại nước ngoài, người Việt giữ vai trò quan trọng trong việc mở rộng thị trường xuất nhập khẩu của Việt Nam. Nhờ am hiểu nhu cầu, luật pháp và mạng lưới đối tác tại nước sở tại, họ đã giúp nhiều sản phẩm mới tiếp cận thị trường quốc tế từ nông sản đến nhiều mặt hàng đặc thù khác”, nhà kinh tế học Chi Lan phân tích.

Bên cạnh thương mại, kiều bào còn đóng góp mạnh mẽ về khoa học - công nghệ. Họ hợp tác với các trường đại học, viện nghiên cứu trong nước, mang về đề tài mới, giải pháp kỹ thuật, đồng thời kết nối các dự án phần mềm, chuyển giao công nghệ và hỗ trợ doanh nghiệp Việt thành lập, vận hành công ty ở nước ngoài. Nhiều chuyên gia, doanh nhân kiều bào đã thành công trên thế giới, trở thành nguồn lực quý giá nếu được huy động hiệu quả. Thay vì chỉ dựa vào các kênh đàm phán chính thức, việc tận dụng tri thức và mạng lưới của kiều bào sẽ giúp Việt Nam tiếp cận nhanh hơn với công nghệ tiên tiến và thị trường toàn cầu.

Một lần nữa, bà Chi Lan nhấn mạnh, nhiều trí thức và doanh nhân kiều bào đã, đang tham gia các chương trình kết nối tri thức với Việt Nam, đóng góp cả cả gián tiếp và trực tiếp. Sự am hiểu quốc tế, kinh nghiệm quản lý và mạng lưới quan hệ giúp họ hỗ trợ hiệu quả hơn so với việc trong nước tự triển khai. Tuy nhiên, để huy động tối đa tiềm năng này, cần có cơ chế thực sự tôn trọng và tạo điều kiện cho kiều bào, kể cả về phong cách sống, tư duy và quyền cá nhân.

“Thực tế, vẫn còn những rào cản về thủ tục, sinh hoạt và thái độ tiếp nhận khiến một số kiều bào e ngại trở về gắn bó. Trong khi đó, hơn 5 triệu người Việt đang là công dân toàn cầu, đó là một nguồn lực trí thức, kinh nghiệm và tài chính khổng lồ hoàn toàn có thể trở thành động lực phát triển nếu được kết nối đúng cách. Việc xây dựng chính sách cởi mở, chân thành, cùng các nghiên cứu toàn diện về vai trò kiều bào trong phát triển kinh tế - xã hội sẽ giúp hình thành mối liên kết bền chặt, đặc biệt giữa thế hệ trẻ ở trong và ngoài nước, từ đó tạo nền tảng cho hợp tác lâu dài và hiệu quả”, bà Chi Lan kết luận.